BIURA W FORCIE WĘGRZCE

Fort nr 47a „Węgrzce” należał do północnego frontu dawnej Twierdzy Kraków, w ramach której bronić miał – wspólnie z innymi – głównego kierunku zagrożenia, wypadającego przy drodze z Warszawy. To obecnie jeden z najcenniejszych i najlepiej zachowanych zabytków dawnej sztuki fortyfikacyjnej, zarówno w skali Krakowa, jak i ogólnopolskiej.

Wielkim znawcą i propagatorem idei odnowy obiektów Twierdzy Kraków w XX w. był profesor Janusz Bogdanowski (1929-2003), architekt, urbanista, architekt krajobrazu, związany z Politechniką Krakowską. Jego wysiłki i zapał przyczyniły się do ochrony terenów związanych z fortami przed dewastacją i przekształceniami w niepożądanym kierunku. Zostały jako takie uwzględnione w Planie Zagospodarowania. To jednak tylko idea, szansa dla budynków o wielkiej wartości historycznej i estetycznej. W dzisiejszych warunkach tylko te, które posiadają rzeczywistego gospodarza mają szanse przetrwania. Fort Pancerny Główny 47 a „Węgrzce” (zbudowany w latach 1892-1896) dostał nie tylko szansę, ale i nowe życie w momencie gdy w 2004 roku dostał się w ręce prywatnego właściciela.

Wbrew obawom, obiekt udało się przystosować do nowej funkcji biurowej. Konieczne były niewielkie zmiany w zastanym układzie funkcjonalnym pomieszczeń. Dzięki temu projektanci mogli skoncentrować się na detalach, które dziś czynią ten budynek wyjątkowym. Nowy właściciel z pieczołowitością odgruzował, osuszył i zabezpieczył budynek, wraz ze wszystkimi zachowanymi elementami wyposażenia, m.in.: żelaznymi okiennicami, oryginalnymi żelaznymi stropami sygnowanymi „Skoda 1892”.

Początkowe prace polegały na wywiezieniu 6 tys. ton ziemi przy odtwarzaniu fosy od strony narażonej fortu (czyli od północy), którą poprzedni administrator zasypał(?). Obecnie, odsłoniętą w ten sposób ścianę galerii przeciwstoku pokrywa mural zaprojektowany na wzór militarnych plam maskujących. Po odsłonięciu dachu fortu, pokrytego ziemią, warstwami liści i samosiejkami, osuszono go i poddano izolacji przeciwdeszczowej i przeciwwilgociowej. Zastosowano nowoczesną gumowaną membranę dachową, przypominającą do złudzenia oryginalną blachę cynkową.

We wnętrzach usunięto wszystkie wtórne ścianki i zamurowania, m. in. odsłonięto dwie granitowe klatki schodowe, znaj-dujące się na krańcach skrzydeł budynku; zrekonstruowano, wydobywając spod wody, komunikację poziomą w korytarzu koszar plecowych (poterna – dziś podziemny korytarz łączący główny budynek z galerią przeciwstoku); odzyskano zamurowane wejścia i okna doświetlające wewnętrzne korytarze. Została również przywrócona wentylacja grawitacyjna pomieszczeń poprzez udrożnienie istniejących kanałów i kominów wentylacyjnych. Udrożniono i odtworzono oryginalne kanały drenażowe. W ten sposób w dużej mierze przywrócono funkcjonalność istniejących ponad sto lat instalacji.

Inwestor odtworzył i uzupełnił szereg zniszczonych lub skradzionych elementów obiektu, np. szyby wind amunicyjnych znajdujące się w korytarzach – w jednym z nich mieści się dziś skompletowany z resztek trzech wind mechanizm.

W centralnej części budynku historycznie usytuowana była winda, która służyła do wciągania dużych elementów, głównie luf artyleryjskich. Miejsce jej istnienia doskonale widać dzięki zaprojektowanemu wyłącznie w tym celu przeszkleniu w posadzce korytarza.

Fasadę budynku, jak i wnętrza biura, pomalowano w stono-wanych kolorach – odcieniach szarości, cegłę i fugi oczyszczono z farby, uzupełniono ubytki i poddano impregnacji; tradytor i ściany galerii przeciwstoku otrzymały palmy maskujące – w wyniku braku pełnej ikonografii postano-wiliśmy dodać budynkowi nieco graficzności. Szczególnie malowniczy motyw fasady to pancerne okiennice, które do dziś skutecznie ochraniają, tym razem przed promieniami słonecznymi.

Przeprowadzona w latach 2004-2006 adaptacja fortu na potrzeby biurowe firmy transportowej uzyskała w 2006 r. nagrodę w konkursie imienia profesora Janusza Bogdanowskiego – za udaną realizację konserwatorską, przeprowadzoną fachowo dzięki współpracy inwestora z biurem projektowym CZEGEKO, którego wspólnicy są prywatnie pasjonatami fortyfikacji w Polsce i na świecie oraz wrażliwości architektów wnętrz, którzy nie przeoczyli żadnego szczegółu, który warto pokazać i podkreślić jego wyjątkowość.